– (Hususi) Sıra Bölümü Akademisyen Dr. Mithat Atabay: Şüheda Abidesi milletin eseridir

Gündüz Bölümü Öğretim Üyesi Dr. Mithat Atabay, Şehitler Abidesi’nin bünye sürecini anlattı

ÇANAKKALE – Çanakkale Savaşları sırasında düşmana derbent vermeyerek, “Çanakkale Geçilmez” destanını yazan şehit düşmüş yiğit Mehmetçiklerin anısına yaptırılan Şüheda Abidesi’nin bünye sürecini anlatan Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İnsani ve Cemiyet Bilimleri Fakültesi Devir Bölümü Öğretim Üyesi Dr. Mithat Atabay, “Şehitler Abidesi” milletin eseridir. ve Çanakkale Savaşları elbet kavim eliyle kazanılmışsa, onların sonsuzluğa uğurlanmasının simgesi olan Çanakkale Şehitler Abidesi dahi yeniden halk vasıtasıyla gerçekleşmiş olan tıpkı eserdir” dedi.

Çanakkale’nin Eceabat ilçesi sınırları içerisinde artan 108 yıl ilk Çanakkale Savaşları’nın yaşandığı Tarihi Gelibolu Yarımadası’nda Şehitler Abidesi bozuk Hisarlık Bayır üzerinde Çanakkale Savaşları’nda martir olan askerler anısında düz yazı edildi.

Milli Defans Bakanlığı 1943 yılında Çanakkale Savaşları’nda şehit düşen askerlerin hatırası ve Çanakkale Zaferi’nin ebedileştirmek üzere “Çanakkale Zaferi ve Meçhul Asker Abidesi Projesi” yarışması başlattı. Yarışmaya 37 eser katıldı. Yarışmada Feridun Mukavemetli imzası altında Doğan Erginbaş ve İsmail Utkular’ın projesi bir numara seçildi. Mimarlar maddi imkansızlıklar dolayısıyla Şüheda Abidesinin inşaatına 10 sene sonra başladı. Haziran 1952’de Şüheda Abidesinin yapılamamasından dünya tıpkısı bölük birey ve kurumlar harekete geçti. Abidenin inşaatını boşaltmak üzere alt kurul kuruldu. Abidenin yapımı üzere geçmiş kampanya bu sırada yapıldı. Fenerbahçe, Galatasaray, Beşiktaş ve Vefa kulüpleri arasında anıt kupası turnuvası yapıldı. Yapılan maçlar sonunda kupayı Fenerbahçe kazandı.

17 April 1954’te yapılan resmi törenle Şüheda Abidesinin temeli atıldı. 17 April tarihi Kore Savaşı sırasında yaşanan tıpkısı alplık gününün yıl dönümü olduğu için tercih edildi. Abide inşaatı 500 günde yapılacak ve eksiltme bedeli 1.648.234 teklik yerine belirlendi. İhaleyi Mühendis Sırrı Onural ile kalas tüccarı Hayrettin Aksoy kazandı. Abide inşaatının ilerleyici safhalarında gâh nekais ve hatalar olduğu tayin edildi. Müteahhit namına tahsis edilen 42 titrem demiri ve 122 metreküp keresteyi piyasada karaborsa fiyatına sattığı gerekçesiyle sorun açıldı. Eceabat Milli Sığınma Mahkemesi müteahhitlerden Sırrı Onural’a 18 ay 6 periyot, Hayrettin Aksoy’a 16 ay dam cezası verdi. Ayrıca müteahhitler abidenin iki ayağında yapım tekniğine marjinal adına kumtaşı kullandıkları amacıyla iki ayağına geçersiz raporu verildi ve yeniden yapıldı.

Bire Bir gazete eliyle 40 dönme sürecek kampanya başlatıldı. Halktan dünyalık toplamaya başladı. Bu kampanyaya halkın herhangi bir kesimi katıldı. Sanatçılar, okullar, taksiciler, köylüler, herhangi bir alanda sporcular, memurlar, emekliler, polisler, askeri birlikler imkanları kadar müzaheret yaptı. Sanatçılardan İlham Gencer yer çokça yardımı toplayan artist oldu. Curcunalı sanatçısı Saime Sinan Eş ise tek başına yer haddinden fazla yardımı özne avrat oldu. Fenerbahçe, Beşiktaş, Galatasaray ve İstanbulspor’un katılımı ile Anıt Kupası düzenlendi. Fenerbahçe ve Galatasaray Abide kupasında erekçi oldu. Maçtan 137.080 teklik elde edildi. Maç 1-1 sona ermesine karşın kuraldışı sporcu oynatıldığı gerekçesiyle yürek verilemedi. Halkın ve devletin katkısıyla Çanakkale Şüheda Abidesi 21 Ağustos 1960 yılında tamamlandı. Kampanyadan toplam 4.403.052 liralık 84 kuruş toplandı. Abidenin yapımı amacıyla 3.921.308 liralık 2 kuruş, açılış töreni ve belde düzenlemesi üzere 482.344 lira 82 kuruş harcandı. Hesaplar Maliye Bakanlığı müfettişleri yoluyla taharri edildi ve akıllıca bulundu. Ölü Koyu’na nazır ve Çanakkale Boğazı’nın girişine bilgili aynı yerde inşa edilen Anıt 41 metre 70 santimetre yüksekliğinde. Anıt’nin çevresinde savaşta mergup değişik toplar, torpiller ve farklı çarpışma malzemeleri sergileniyor. Şehitler Abidesi, yapımı tamamlandıktan sonradan 21 Ağustos 1960’bile ziyarete açıldı.

Çanakkale Şüheda Abidesi, bu topraklar üzere vatanın herhangi bir köşesinden gelerek canlarını seve seve veren atalarının ruhlarının göğe yükseldiği, gelecekte üstelik tıpkısı yolda hayatlarını seve seve verecek olan torunlarının kalplerinin birlikte attığı buluşma noktası yerine hücre çarparken, bu yetişkin duygunun sarsılmaz bire bir ifadesini ortaya koyuyor.

Çanakkale Savaşları’nın yaşandığı Tarihi Gelibolu Yarımadası’nda 21 Ağustos 1960 tarihinde ziyarete açılan Şehitler Abidesi Cumhuriyet’in 100’ncü yılına hazırlanıyor. Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Düz Başkanlığı aracılığıyla Şehitler Abidesi ast ve üstyapı düzenlemesi çalışmaları başlatıldı. ÇOMÜ İnsani ve Topluluk Bilimleri Fakültesi Devir Bölümü Akademisyen Dr. Mithat Atabay, Çanakkale Savaşları’nda 108 yıl önce yedi düvele karşı yan yana çarpışıp, düşmana boğaz vermeyerek, “Çanakkale Geçilmez” destanını yazan ve martir düşen askerlerin anısına Çanakkale Boğazı’nın girişine dikilen Şüheda Abidesi’nin yapı sürecini anlattı.

Şüheda Abidesinin halkın yardımlarıyla yapılmasına değişmeyen vermişti

ÇOMÜ İnsani ve Sosyete Bilimleri Fakültesi Gün Bölümü Öğretim Üyesi Dr. Mithat Atabay, Çanakkale’de benzeri abide yapılması fikrinin acilen savaşın bitiminden sonraları gündeme geldiğini söyledi. Fakat dünyanın içinde bulunduğu kazançlı şerait ve Osmanlı İmparatorluğunun karşılaştığı sorunlar nedeniyle abidenin yapılmasının kabil olmadığını tabir fail Akademisyen Dr. Mithat Atabay, “Cumhuriyet Altını döneminde da benzeri abide yapılması fikri ortaya atılmışsa birlikte iktisadi güçlükler zımnında ancak bu durumun 1943 yılına büyüklüğünde beklediğini görüyoruz. İlk posta somut yerine 1943 yılında Milli Defans Bakanlığı ayrımsız abide yapılması için konkur açtı ve bu yarışmaya bütün 37 nişane katıldı. Aynı eser evrak eksikliği dolayısıyla elenirken geriye 36 pare ürün kalmıştır. Bu asar içerisinde Feridun Mukavim imzası altında İsmail Utkular ve abidenin farklı mimarı bu yarışmayı kazandı. Ancak tabi bu yarışmanın kazanılması abidenin yapılması anlamını taşımıyordu. Zira İkinci Acun Savaşı yılları idi, çekişme bittikten sonraları da konuşu müşkülat gine abidenin yapılmasına imkan vermedi. Fakat abidenin yapılması konusu 1952 yılında tekrar gündeme gelecek ve somut adımlar atılmaya başlanacaktır. Benzeri Çanakkale Şehitler Abidesi Müzaheret Komitesi adıyla aynı encümen kuruldu. Bu yarkurul iri komite yerine isimlendirildi. Ancak çokça degaje benzeri çerçevede olması zımnında bu komitenin işlevi tabi çok başarılı olmadı. Daha sonraları yeni bire bir yarkurul oluşturulacak ve 17 Nisan 1954 tarihinde Çanakkale Şüheda Abidesinin temeli atılacaktır. Bu komite tabi ağız ağıza abidenin halkın yardımlarıyla yapılmasına değişmeyen vermişti. O yüzden dahi bire bir arkalama kampanyası düzenlenmişti” dedi.

Müteahhit 18 maaş aynı cezaevi cezasına çarptırıldı

Şüheda Abidesinin yapılışı sırasında müteahhit firmanın abidenin inşaatı konusunda muhtelif usulsüzlükler yaptığını kaydeden Öğretim Üyesi Dr. Mithat Atabay, sözlerine şöyle bitmeme etti:

“Kendisine oran aracılığıyla ücretsiz namına tahsis edilen çıpa ve keresteyi o dönemde özellikte bağımlı enflasyonun haddinden fazla yüksek olması zımnında karaborsada sattı ve bu format tabi abidenin inşaatına durdurdu. Antrparantez yine müteahhidin abidenin iki çıngı ayağını kuvarsit doldurarak yapması nedeniyle çürük raporu verilmiştir. Bu bağlamda mahkemelik oldu ve müteahhit 18 mahiye benzeri mahbes cezasına çarptırıldı. Tahminî iki yıl anıt inşaatı durdu. Daha sonra 1958 yılında kullanılmamış tıpkı münakasa yapılacak ve 1958 yılında tabi enflasyonun haddinden fazla faziletkâr olması dolayısıyla anıt inşaatının bile maliyet yükselecektir” dedi.

Şehitler Abidesi milletin eseridir

Şüheda Abidesinin yapımı üzere 40 devir devam edecek ikinci bire bir kampanya yapıldığını üstelik nâkil Atabay, sözlerini şöyle sürdürdü:

“Bu kampanya çerçevesinde abidenin inşaatı için vacip olan mal toplanacak ve bu bağlamda yeniden abidenin inşaatına başlanacak ve abide inşaatı 1960 yılı Ağustos ayında tamamlanacaktır. 1960 yılı Ağustos ayında abidenin ayrımsız zaman evvel açılması üzerine karar verilecek ve sonunda 21 Ağustos 1960 tarihinde Çanakkale Savaşlarında İkinci Anafartalar Zaferi dediğimiz Galibiyet Haftasında açılışı gerçekleştirilecektir. Şehitler Abidesi boğazın girişinde bilcümle gemilerin görebileceği aynı yerde yapılmıştır ve cemi Çanakkale Şehitlerinin ruhları için gerçekleştirilmiş olan bir eserdir. Bu eserin parası ağız ağıza umum vasıtasıyla karşılanmıştır. Halkın yardımlarıyla karşılanmıştır. Bu bağlamda sülale hanımları, okullarda okuyan öğrenciler, üniversite öğrencileri, halı dokuyan hanımlar, imamlar, taksiciler, sporcular, kulüpler, cümle arkalama yaptı. Bu açıdan Şüheda Abidesi milletin eseridir. ve Çanakkale Savaşları elbette millet tarafından kazanılmışsa, onların sonsuzluğa uğurlanmasının simgesi olan Çanakkale Şüheda Abidesi bile esasen ahali eliyle gerçekleşmiş olan bire bir eserdir” dedi.

ÇOMÜ İnsani ve Cemiyet Bilimleri Fakültesi Güneş Bölümü Akademisyen Dr. Mithat Atabay, Benzeri Milletin Dirilişinin Dokümanter öyküsü, Çanakkale Şehitler Abidesi kitabını hazırladı. Bu kitabın Şehitlikleri İmar Cemiyetinin belgelerine dayandırdığını belirten Dr. Mithat Atabay, “1954 yılından itibaren 1960 yılına kadar bütün yazışmaları içeriyor. O dönemdeki anıt kavramı nasıldır. Bu abidelerle ilişik adına yapılan yardım kampanyaları, orada etkin kişilerin görüşleri, Cumhurbaşkanlığı arşivinde düzlük alan belgeler kullanılarak müstahzar ayrımsız kitaptır” diye niteleyerek konuştu.